نهاد برنامه ریزی توسعه شهری تهران : گذشته، حال و آینده

اصولاً انجام هیچ کاری بدون برنامه ریزی، به درستی صورت نمی پذیرد. مدیریت کلان شهر تهران به عنوان پایتخت کشور بزرگی چون ایران نیز از این قاعده مستثنی نیست و نیازمند برنامه ای هوشمند و کاراست. مدیریت توسعه شهر به عنوان زیرمجموعه ای از مدیریت کلان شهر تهران نیازمند چنین برنامه ای است، چرا که از یک سو عوامل و نیروهای گوناگونی بر آن تأثیرگذارند و از سوی دیگر، نیروهای مختلفی نیز از آن شکل گرفته و یا تأثیر می پذیرند. هماهنگی، تلفیق، یکپارچه سازی اهداف، راهبردها، سیاست ها، آرزوها و توان نیروها و عوامل ذی نفع و ذی نفوذ، کاری بس پیچیده و نیازمند اندیشه های قوی، راهکارهای متقن و سازمانی توانمند و در عین حال اندیشمند است. استقرار نهادهای حکومتی و ساختمان های دولتی در شهر تهران به همراه نمایندگی های سیاسی دیگر کشورهای جهان و دفاتر شرکت ها و سازمان های بخش خصوصی، انبوهی از فعالیت ها و گستره ای از منافع و قلمروها را در کنار یکدیگر قرار داده است. همین امر باعث می شود رقابت شدیدی برای کسب حداکثر منافع و قلمروها صورت پذیرد. در این میان، به سازمان یا نهادی نیاز است که در میان انبوه سازمان ها و نهادها و رقابت های ایشان بر سر منافع میانجگری نماید،  اندیشه برتر و راهکار بهینه را برگزیند و تعادل لازم میان تقاضا و رقابت را برقرار سازد تا حرکت به سوی توسعه شهری با چالش های کمتری مواجه گردد و اقدامات بر اساس برنامه ریزی های از پیش تعیین شده صورت پذیرد. تهران، به عنوان پایتخت کشور بزرگ ایران و به عنوان الگویی برای توسعه سایر شهرهای کشور، برای دست یابی به نیازها و همچنین تحقق چشم اندازهای کلان خود نیازمند ساختاری توانمند است که بتواند هماهنگی میان نهادهای دخیل در این امر و تلفیق برنامه های مختلف برای توسعه یکپارچه شهر را به وجود آورد. گرچه نیاز به وجود چنین ساختاری که در حقیقت می تواند همواره نقش کلیدی در برآورده ساختن نیازهای شهر تهران داشته باشد همواره مطرح بوده، و در دوره های مختلف تاریخی نیز مباحث مختلفی توسط مسئولان، صاحب نظران و اندیشمندان در راستای تشکیل چنین نهادی ارائه شده است، اما تا پیش از تهیه طرح جامع جدید تهران هرگز این امر به سرانجام نرسیده است. بدین ترتیب، با عدم تشکیل نهاد در حالی که نیاز به اسناد به هنگام برای هدایت توسعه شهری در مقاطع مختلف زمانی به شدت حس می گردید، اما نهادی که بتواند این اسناد را تهیه نماید، آن را به مرحله اجرا بگذارد و بر انجام آن نیز نظارت داشته باشد، در عمل هرگز به منصه ظهور نرسیده بود. با امضاء توافق نامه دو جانبه وزیر مسکن و شهرسازی و شهردار وقت تهران مبنی بر ایجاد نهادی جهت تهیه همزمان طرح های توسعه شهری تهران و راهبری آن ها در سال 1382 گامی ابتدایی در جهت رفع این کمبود از طریق ایجاد سازمانی میان بخشی برای حل معضلات اساسی برنامه ریزی در تهران برداشته شد. این تجربه در طول زمان اندک و فعالیت خویش با فرصت ها و چالش های متعددی روبرو بوده است. نوشتار حاضر تلاش می نماید فرآیند شکل گیری نهاد از ابتدا تا امروز را بررسی نموده و با استفاده از شناخت فرصت ها و تهدیدهای پیش رو، آینده نهاد را ترسیم نماید. همچنین سعی شده است، با بررسی خلأ ناشی از عدم وجود نهاد در طول دوره های مختلف برنامه ریزی و تهیه طرح های مختلف برای تهران، ضرورت تشکیل نهاد مورد بررسی قرار بگیرد و در ادامه ضمن بیان دامنه وظایف و فعالیت های نهاد با اشاره به رخداد های مختلف در مراحل تکامل تدریجی آن تا به امروز، چشم انداز آتی نهاد به منظور حرکت به سوی توسعه شهری پایدار معرفی گردد. بررسی موارد فوق در چهار بخش کلان به شرح زیر صورت پذیرفته است: در بخش اول، طرح مسئله و ضرورت تشکیل نهاد مورد بررسی قرار می گیرد. در بخش دوم، پیشینه نهاد و مراحل شکل گیری و تأسیس آن از آغاز تا به امروز و چگونگی شروع دور جدید فعالیت نهاد و آسیب شناسی عدم شکل گیری بنیادی آن در گذشته مرور می شود. سپس در بخش سوم، جایگاه نهاد در فرایند تحقق سند طرح جامع شهر تهران و اقدامات صورت گرفته در این زمینه مورد بررسی قرار می گیرد و در نهایت در بخش چهارم الزامات موفقیت نهاد در انجام مأموریت های مورد انتظار معرفی می گردد.